Terapötik ilişkide bulunması gereken temel koşullar, aslında kişilerarası ilişkilerde bulunması gereken koşullarla aynıdır. Bu koşullar Rogers (1961) tarafından empati, saygı, saydamlık olarak belirlenmiş, daha sonra Barenson ve Carkhuff (1967), bu koşullara somutluğu da eklemişlerdir. Acar (1989) bu temel koşullara, eylem boyutu olarak, ilişkinin şimdi ve buradalığı, kendini açma ve yüzleştirme ilkelerini de katmıştır. Psikolojik danışmada hem sosyal beceri eğitimi yaklaşımı, hem sosyal etki modeli hem de öğrenme kuramlarını bir araya getirerek oluşturulan gelişimsel yardım modelinde (Egan, 1975); doğru empati danışmanın sahip olması gereken en önemli temel becerilerden biri olarak tanımlanmıştır (Brammer, 1973). Empati terapötik süreçte bu kadar önemli bir koşul olduğuna göre, o zaman öncelikle empatinin ne olduğunu anlamamız gerekmektedir. Empati, bir insanın kendisini karşısındakinin yerine koyarak, onun duygu ve düşüncelerini doğru olarak anlamasıdır. Empati terimi, hem bir psikolojik araştırma tarzını, hem de duygulanımsal hassasiyeti ve bağı belirtmek için kullanılmaktadır.

Günümüzde empati denildiğinde akla tanınmış hümanist psikolog ve danışan merkezli terapinin kurucusu Carl Rogers ve onun konuya ilişkin çalışmaları gelmektedir. Psikoterapi alanında empatik iletişim kurma becerisiyle ünlenmiş Rogers’ın adı ile empati kavramı adeta özdeşleşmiştir. Rogers’a göre empati durumu, bir kimsenin içsel referans çerçevesini doğru olarak algılamak, onun duygusal unsurlarını ve anlamlarını o kimse kendisi imiş gibi yaşamak ve bu ‘’imiş gibi’’ olma koşulunu mutlaka yerine getirmektir.

  Empati  sıklıkla  sempati, acıma, özdeşim  kurma ve karşısındaki  kişiyle  yer değiştirme

kavramlarıyla karıştırılır. Bu kavramların birbirinin yerine kullanıldığı da olur. Sempatide bir yandaşlık söz konusudur, empatide ise karşımızdaki kişinin duygularını anlamak söz konusudur. Sempatide karşıdaki kişinin duygularını anlamış olalım olmayalım, ona hak verme durumu vardır. Wsychogrod sempatiyi ‘’ortak duygu’’ olarak tanımlamıştır. Acıma  sempatinin bir şekli sayılabilir ancak burada bir yandaşlıktan çok bir ast-üst ilişkisi vardır.    Birisine acıdığımızda,  o kişi  için üzülür   ve  böylece   (belki de  bilinçaltında)  kendim daha şanslı veya üstün hissederiz. Özdeşim kurma, birey bir başka kişi (örneğin bir kılavuz, akıl danışılan) veya gruba (örneğin belli bir dinin,  bir siyasi partinin ya da bir kulübün üyeleri) yaklaştığında veya yöneldiği durumlarda güçlü bir duygusal bağla sonuçlanan kişilerarası bir süreçtir. Özdeşim kumanın aşırı olduğu durumlarda, diğer kişinin grubu veya adetleri, kişinin egosunun yerine geçer. Yer değiştirme empatiyle en sık karıştırılan kavramdır. Rogers da ilk çalışmalarında empatiyi yer değiştirme şeklinde tarif etmiştir, oysa Stein, empatinin bireyin kendisini diğerinin yerindeymiş gibi düşünmesi ve hissetmesinden çok daha karmaşık bir süreç olduğunu bildirmektedir.

 

         Bir kişinin karşısındaki bir kişiyle (özellikle de bir danışmanın danışanla) empati kurabilmesi için gerekli olan 3 temel öğe vardır:

a)      Empati kuracak kişi, kendisini karşısındakinin yerine koymalı, olaylara onun bakış açısıyla bakmalıdır. Bunu gerçekleştirmek için de, empati kurmak istediği kişinin rolüne girmeli, onun yerine geçerek olaylara onun gözüyle bakmalıdır. Karşımızdaki kişinin rolüne girerek empati kurduğumuzda, o kişinin rolünde kısa bir süre kalmalı, daha sonra tekrar kendimize dönmeliyiz. Aksi halde empati kurmuş sayılmayız.

b)      Empati kurmuş sayılmamız için karşımızdaki kişinin duygularını ve düşüncelerini doğru anlamamız gereklidir. Karşımızdakinin yalnızca düşüncelerini ya da  yalnızca duygularını anlamamız yeterli değildir. Çünkü karşımızdakinin rolüne girerek onun ne düşündüğünü anlamamız, bilişsel nitelikli bir etkinlik (bilişsel rol alma/bilişsel perspektif alma), karşımızdakinin hissettiklerinin aynısını hissetmemiz ise, duygusal nitelikli bir etkinliktir (duygusal rol alma/duygusal perspektif alma). Bilişsel rol alma, duygusal rol almanın ön şartı sayılabilir. Buna ‘’köprü kurma’’ aşaması da denilmektedir ve empati sürecinin en önemli aşamasıdır.

c)      Empati kurduğumuz kişinin duygularını tam olarak anladığımızı ona ifade etmemiz gerekir. Eğer bunu yapmazsak, empati kurma sürecini tamamlamış sayılmayız. Zaman zaman karşımızdaki kişiye onu anladığımızı ifade etmekte yani uygun empatik tepki vermekte güçlük çekeriz. Bazen karşımızdakinin duygusunu tam olarak içimizde hissetmiş olsak bile, uygun olmayan bir yüz ifadesi ya da sözlerle bunu ona iletiriz, ya da içimizdeki duygumuzla beden dilimiz çelişir. Böyle bir durumda doğru empati kurmuş ancak bunu yeterince iletememiş oluruz. Empatik tepkide bulunmanın başlıca iki yolu vardır: Yüzümüzü- bedenimizi kullanarak karşımızdaki kişiye onu anladığımızı ifade etmek ve sözlü olarak ifade etmek. İkisini birlikte kullanmak her zaman daha etkilidir.

      

       Empatinin öğretilebilir bir süreç olup olmadığı da araştırmacılar tarafından tartışılan bir konudur. Davis’e göre empati öğretilemez, ancak kendinin  farkında olma, başkaları için yargılayıcı olmayan olumlu düşünme, iyi dinleme becerileri ve kendine güvenme gibi tutum ve davranışların  arttırılmasının,  empatik olmayı isteyen danışmanların gelişiminde önemlidir. Bir görüşe göre, ancak doğuştan yardımsever bir kişi empatik olabilir, ikinci bir görüşe göreyse terapötik koşullar sonrada eğitimle öğretilebilir (Truax ve Mitchell, 1971). Rogers (1951, 1975), ilk çalışmalarında empatinin öğretilebilir bir beceri olduğunu anlatmış, daha sonraki eserlerinde ise empatinin beceriden ziyade bir varoluş tarzı olduğu görüşünü benimsemiştir.

       Yapılan araştırmalara göre, yardıma ihtiyacı olan (zor durumda bulunan) kişilerle  empati kuranlar, kurmayanlara oranla daha fazla yardımda bulunmaktadırlar. Empati kurmanın yardım davranışına nasıl dönüştüğü konusunda  başlıca iki kuramsal açıklama vardır. Bunlardan birincisine göre, sıkıntı içinde bulunan kişi ile empati kuran kişi, karşısındakinin durumunu anladığı için sıkıntı duyar ve bu sıkıntıyı gidermek için o kişiye yardımda bulunur. İkinci açıklama ise şöyledir: Sıkıntıda bulunan kişi ile empati kurarak onun durumundan haberdar olan kişi, diğergram bir davranışta bulunarak, sıkıntıdaki kişiyi rahatlatmak amacıyla ona yardım eder. Yukarıdaki açıklamalardan birincisine göre, yardım davranışının temelinde egoist bir güdü , ikincisine göre ise diğergram bir güdü bulunmaktadır.

          Empatik yardım davranışının temelinde, her iki güdü birlikte yer almaktadır. Yani sıkıntı içerisinde olan biriyle karşılaştığımızda, hem o kişiyi gözlerken duyduğumuz kendi sıkıntımızı gidermek, hem de rahatlamak amacıyla yardım ediyor olabiliriz. Bazen de yerine ve zamanına göre bu iki güdü kaynağından birisi bizi ışına yöneltiyor olabilir. Eğer empatik davranışının temelinde yukarıda belirtildiği gibi egoistik ve diğergram olmak üzere iki güdü birlikte yer alıyorsa, bunlardan birincisi ruh sağlığımızı korumaya, ikincisi ise yardım konusunda toplumsal değerleri sürdürmeye yarıyordur.

          İdeal bir danışmanın her şeyden önce empatik olması gerekir. Carkhuff (1969), doğru empatik anlayışın iki düzeyini ayırt etmektedir. Karşılıklı alıp verme düzeyinde, danışman danışanın tamamen ya da kısmen ayırdında olduğu yaşantı ve duygularına ilişkin anlayışını iletmektedir. Ekleme düzeyinde ise, danışman danışanın ayırdında olmadığı ancak örtük bir şekle ifade ettiği güdüleri, yaşantıları ve duyguları ile ilgili anlayışını iletir. Egan, karşılıklı alıp verme düzeyini başlangıç düzeyde doğru empati olarak adlandırmıştır. Başlangıç düzeyde doğru empati, danışanın duygularının ve bu duyguların altındaki yaşantıları ile ilgili olarak başlangıçtaki temel anlayışın iletilmesidir.  Danışman, danışanın kendisine açık olarak ya da kısmen ifade ettikleri üzerinde durur ve bundan anladıklarını kendi kelimeleriyle danışana yansıtır. Danışanın üstü örtük ifadelerinin altında yatanları bulmaya çalışmaz. Bu Egan’ın (1975) gelişimsel modelinin I. Aşaması’nda kullanılır ve I. Aşamada danışman bunun ötesine geçemez. Başlangıç düzeyindeki doğru empati, saygı ve içtenlikle birleştiğinde danışanla kolay raportun kurulmasını sağlar, güvene ve açık olmaya yol açar. Carkhuff’a (1969) göre, bu tarz bir empati danışanın kendini keşfetme düzeyini yükseltir. Şüphesiz ki, kişiyi doğal olarak, kendisinden daha iyi anlayabilmek pek kolay ve mümkün bir iş değildir. Fakat önemli olan, danışanın duygu ve davranışları altında danışan için yatan anlama en yakın doğrulukta onları kavrayabilmek, o anlamlı duygu ve düşüncelerin varlığının tespit edildiğini danışana iletebilmek ve danışanın bunları görmesine yardım edebilmektir. Onları kişi açısından görüp, kişiye aktarabilmektir.

        Başlangıç düzeyde doğru empatiyi iletmede bazı sıkıntılar ortaya çıkabilmektedir.

Bunlar;

    * doğru empatiye erişmede başarısızlık,
    * danışmanın danışanı yanlış anlaması (danışmanın asıl noktayı kaçırması ve danışanın anlattıklarından yanlış anlam çıkarmasıdır, danışman yanlışını fark etmeyi öğrenmeli ve hemen geri dönüş yaparak kaldığı yerden devam etmelidir)
    * danışmanın    danışanı    anlamış  izlenimi   vermeye   çalışması  ( bazen  danışman

danışanı dikkatle dinlerken bile bazı noktaları kaçırabilir ya da  danışmanın dikkati dağılabilir, dalabilir ve dinleme kesintiye uğrayabilir. Böyle bir durumda, danışman dinliyormuş izlenimi vermek yerine içtenlikle anlayamadığı ya da kaçırdığı noktayı belirtmeli ve danışandan tekrar etmesini istemelidir.

·        danışmanın danışanın sözlerini papağan gibi tekrarlaması (doğru empati danışanın sözlerini mekanik bir şekilde papağan gibi tekrarlamak değildir, danışmanın yapması gereken danışanın anlattıklarının özünü bulması ve bunu kendi kelimeleriyle ifade etmesidir).

·        danışanın gevelemesi (danışman danışanın gevelemelerini sessiz kalarak ya da başını sallayarak pekiştirmemelidir, danışanın konuşmaları sırasında düzenli olarak tepkide bulunmalıdır).

·         danışmanın acele etmesi (bazen danışman aceleci davranıp I. Aşamanın görevlerini tamamlamadan, II. ve III. Aşamaya geçebilir, böle bir durumda I. Aşamada danışmanla danışan arasında kurulması gereken raport da kurulamamış olur)

·         danışmanın I. Aşamada takılıp kalması ( bazen de danışman I. Aşamada gerektiğinden fazla kalarak danışanı kendisi hakkında içgörü kazanması için cesaretlendirir, ancak bir türlü bir sonraki aşamaya geçilemediğinden bu problemi çözmeye yardımcı olmaz)

·         empatik tutum ve ses tonu (danışman danışanın söylediklerini ifadesiz bir ses tonuyla yansıtıyorsa, danışanıyla gerçekten bir beraberlik duygusu içersine girememiş demektir)

·         danışmanın kullandığı dil ( danışmanın kullandığı dil danışanın dili ile uygunluk sağladığında daha etkili olacaktır)

·         danışmanın konuyu gereksiz yere uzatması (bazen danışman danışanın anlattıklarına hemen tepki vermeye çalışır ve danışanın kendini keşfetmesine fırsat vermez )

       Ayrıca  doğru empati önemli olduğuna göre, danışanın kendini  daha iyi anlayabilecek, bazı ortak özelliklere sahip olduğu bir danışmanı tercih etmesi yerinde olacaktır. Danışmanın da her danışanın farklı özelliklerinin farkında olup, süreci ona göre yapılandırması ve nerede ne yapması gerektiğini bilmesi önemlidir. Örneğin, danışanın anlattıklarının içeriğine mi yoksa duygusuna mı tepkide bulunacağına danışman o an karar vermelidir. Önemli olan danışanın anlattıklarının özüne tepkide bulunmaktır, doğru empati budur.

       Empati özellikle varoluşçu ve hümanistik yaklaşımın danışan merkezli terapilerinde olmazsa olmaz bir kavramdır. Sadece hümanistik psikoterapilerde değil, tüm psikoterapi ekollerinde empatinin önemi, özellikle de ilk seanslarda danışanla kurulması gereken empatik ilişkinin önemi vurgulanmaktadır. Empatik anlama, öğrenmesi oldukça zor bir ustalıktır; planlı ve dikkatli bir eğitim ve uygulama yoluyla geliştirilebilir. Özellikle mesleğe yeni başlayan danışmanlar ilk başlarda empatik ilişki sürecinde zorlanabilirler ancak kişinin farkındalığı ve deneyimi arttıkça, kendini geliştirdikçe başarısı da artacaktır. Bir psikolojik danışman / terapist hiçbir zaman yerinde saymamalı, yeniliklere açık olmalıdır. Terapistin empati yeteneğini arttırmakta, şiir ve hikaye gibi edebi eserler okumanın; çeşitli insan grupları ve şartları içinde kişileri anlama hususunda zengin yaşantılar kazanmanın büyük yardımı vardır. Danışanla danışman arasında yaş, cinsiyet, sosyal sınıf kültür, kişilik değişkenleri gibi çeşitli farkların kişiyi engelleyebileceğini söyleyenler varsa da, bu konudaki araştırmalar, bu fikri pek desteklememektedir. Empatik anlayış dikkatli, devamlı, aktif dinleme, dostane ilgi duyma ve anlama ister.

        Yararlanılan Kaynaklar:

DAVIS, Carol M. (1990) Empati Nedir, Empati Öğretilebilir mi? (What is Empathy and an Empathy Be Taught?) Yrd. Doç. Dr. Özcan Sezer& Psk. Serhat Damar (Çev.), Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 6. Sayı: 9.

EGAN, Gerard (1975)  Psikolojik Danışmaya Giriş (Ed. Füsun Akkoyun), California: A Divison of Wadsworth Publishing Company. Inc.

Empati, www.odevsitesi.com

YILDIRIM, İbrahim (1992) Psikolojik Danışma Rehberlik Programı Öğrencileri ile Psikoloji Programı Öğrencilerinin Empatik Eğilim ve Empatik Beceri Düzeyleri H.Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 7, Sayfa. 193-208.