Adleryan Terapi Teknikleri
İnsan Tabiatı Anahtar Kavramlar ve Hakkındaki Görüşü:
Adler, Freud’un temel varsayımlarından ayrılmıştır. Çünkü Adler’e göre Freud teorisini aşırı bir şekilde biyolojik ve içgüdüsel belirleyicilerle sınırlandırmıştır. Freud gibi Adler de bireyin yetişkinlikte nasıl bir kişi olacağının çoğunlukla yaşamın ilk altı yılından etkilendiğini iddia etmiştir. Adler sadece geçmiş olaylar üzerinde yoğunlaşmamış, kişinin geçmiş algısı ve bu algılamanın devam eden etkisiyle de ilgilenmiştir. Birçok teorik alanda Adler Freud’la ters düşmüştür. Örneğin Adler’e göre, insanoğlu öncelikli olarak cinsel dürtülerden daha fazla sosyal dürtüler tarafından motive edilir. Adler’e göre davranış maksatlı ve amaca yöneliktir. Bilinçlilik kişiliğin merkezidir. Yine Freud’dan ayrı olarak Adler seçim ve sorumluluk yaşamın anlamı ve başarı ya da mükemmeliyet için çabalamanın üzerinde durmuştur.
Aşağılık duyguları yaratıcılığın kaynağı olabilir. Bu temel aşağılık duyguları bizi özellikle erken yaşlarda üstün olma ve mükemmele doğru çabalamaya motive edebilir. 6 yaş civarında yaşamın amacı şekillenir. Yaşamın amaçları insan motivasyonunun kaynağını oluşturur.
Adleryan görüş açısına göre insanoğlu sadece kalıtım ve çevre tarafından belirlenmez. Buna karşılık, insanoğlu olayları yorumlama, etkileme ve yaratma kapasitesine sahiptir. Adler’e göre bizim ne gibi özelliklerle doğduğumuz değil, sahip olduğumuz bu özelliklerle ne yaptığımız önemlidir. Adlerciler biyolojik ve çevresel faktörlerin bizim seçme ve yaratma kapasitemizi sınırladığını kabul ederler. Adlerciler Freud’un deterministik tutumunu reddetmelerine rağmen, bireyin her ne isterse olabileceğini savunan diğer aşırı görüşü de savunmazlar.
Adleryan yaklaşım gelişim modeli üzerine temellendirildiğinden dolayı Adlerciler bireylerin tekrara eğitilmesi ve toplumun yeniden şekillenmesi üzerine yoğunlaşırlar. Adler psikolojiye öznel yaklaşımın öncülerindendir. Bu yaklaşım, değerler, inançlar, tutumlar, amaçlar, ilgiler ve gerçeğin bireysel algısı gibi davranışın içsel belirleyicileri üzerinde durmuşlardır. Adler, bütüncül, sosyal, amaca yönelik ve insancıl bir yaklaşımın öncüsü olmuştur.
Bireysel psikoloji olarak ta bilinen Adleryan yaklaşımının bir temel varsayımı kişiliğin bölünmez bir bütün olarak anlaşılabileceği varsayımıdır. Adleryan psikolojinin köşe taşlarından birisi insanların sosyal, yaratıcı, karar verebilen bir varlık olduğu varsayımıdır. İnsan kişiliği yaşam amacı yoluyla bir bütün olabilir. Bireyin düşünceleri, duyguları, inançları, tavırları, karakteri ve davranışları onun evrende eşsizliğinin bir ifadesidir. Bundan dolayı Adleryan yaklaşımda bireyin içsel psikodinamiklerinden daha fazla kişiler arası ilişkiler üzerinde yoğunlaşma vardır.
Adleryan Terapi Teknikleri
Adleryan danışma, teröpatik sürecin dört safhasına karşılık gelen dört merkezi amaç etrafında yapılandırılır. Bu safhalar doğrusal değildir ve sırası değişebilir. Bunlar;
1- Uygun teröpatik ilişkinin kurulması.
2- Danışanda etkin olan psikolojik dinamiklerin araştırılması ( analiz ve teşhis )
3- Benlik anlayışının gelişmesini tetkik etme ( iç görüş )
4- Danışana yeni seçimler yapmasında yardımcı olma ( yeniden yönlendirme ve yeniden eğitim )
1-İlişki kurulması :
Adleryan terapist danışanlarla işbirliği içinde
çalışarak yaşamları için sorumluluk duygularını yükseltir. Bu ilişki derin ilgi, alaka ve arkadaşlık duygusuna dayanır. Teröpatik gelişme ancak danışmanın amaçları açık bir şekilde belirlendiğinde terapist ve danışanın amaçları aynı hizada olduğunda mümkündür.
İşlerliği olan bir teröpatik ilişkiyi sağlamak için terapist danışanın devamlı surette pasiflikleri ve zayıf noktaları üzerinde değil de güçlü noktaları ve yapabilecekleri şeyler üzerinde yoğunlaşmasını sağlamalıdır. Bundan dolayı Adleryan terapist olumlu boyutlar üzerinde yoğunlaşır ve teşvik desteğinim kullanır. Adleryan terapistler tekniklerden daha fazla danışanın öznel yaşantılarına önem verirler. Her danışanın ihtiyacına göre tekniklerini uyarlarlar. Danışmanın bu ilk safhası boyunca ana teknikleri dikkat etme, dinleme, amaçların açığa çıkarılması ve belirlenmesi ve empatidir.
2-Bireysel Dinamiklerin Araştırılması:
İkinci aşamada amaç danışanların yaşam biçimlerinin anlaşılması ve bu yaşam biçiminin şu anki yaşamını nasıl etkilediğini görmektir. Terapist öncelikle danışanın yaşamın değişik alanlarında nasıl fonksiyon gösterdiğini tespit etmeye başlar. Terapist aşk, iş, arkadaşlık ve toplum alanlarında nasıl fonksiyon gösterdiğini araştırır. Danışanlardan bu alanlar hakkında konuşması ve neyi değiştirmek ya da geliştirmek istediğini ortaya koyması beklenir. Bu teşhisin bir parçası olarak danışanlardan sosyal ilişkilerdeki başarı düzeyini derecelendirmesi istenebilir. Örneğin: “ diğer insanlarla ilişkiye girdiğinde haz duyuyor
musunuz ? “ gibi.
A-Ailenin Yapısı:
Adleryan terapi ağırlıklı olarak danışanın aile yapısının araştırılmasına dayanır. Bu araştırma bireyin çocukken yaşam stilini ve temel varsayımlarının şekillendiği dönemde ailede hüküm süren şartların değerlendirilmesini kapsar . Mosak ve Shulman (1988) Adleryan terapide kişinin yaşamında etkili olduğu kabul edilen faktörleri araştıran bir yaşam stili-tespit ölçeği ( lifestyle-assesment questioannaire ) geliştirmişlerdir. Ölçek çocuğun ailedeki psikolojik durumunu, doğum sırasını, kardeşler ve ana baba arasındaki etkileşimleri kapsar. Sorulardan bazıları şunlardır:
-Gözde çocuk kimdi ?
-Çocuklarla babanızın ilişkisi nasıldı ? vb. gibi
Burada amaç danışanın benlik algısını ve gelişimi sırasında etkilendiği yaşantıların portresini çıkartmaktır.
B- Çocukluk dönemindeki hatıralar:
Adleryan terapide kullanılan diğer bir tespit süreci de danışanlardan çocukluk dönemindeki hatıraları anlatmalarını istemeleridir. Bu tür spesifik hatıralar, inanç ve temel hataları gün yüzeyine çıkarır. Adleryan terapistler bireyin yaşam stilinin anlaşılmasında önemli bir ipucu olduğu için bu çocukluk hatıralarını değer verirler. İnsanların sadece şu anki kendilerini görüş açılarıyla uyumlu olayları hatırladıklarını savunurlar.
C-Rüyalar:
Danışanın şu anki ilgive zihin durumunun yansımalarıdır. Danışanlar rüyalarını irdeleyerek kendi iç dinamiklerini tanımasını ve gözlemlemesini öğrenebilirler. Çocukluk rüyalarına önem verilir. Rüyalarda sabit bir sembolizm yoktur. Rüya göreni tanımaksızın rüyalar anlaşılamaz.
D- Öncelikler:
Adleryan terapistler danışanların önceliklerini tespit edilmesinin onların yaşam stilinin anlaşılması için önemli bir yol olduğuna inanırlar. İsrailli psikolog Nera Kefir (1981) Dört öncelik belirlemiştir. Bunlar:
1-Üstün Kişilikler ( Superioriety ):
Liderlik ya da başarı yoluyla öne çıkmayı amaçlar. Yaşamda anlamsızlıktan kaçınmaya çalışır fakat aşırı iş ve yorgunluktan şikayetçidir.
2- Kontrollü Kişilikler ( controlling ) :
Gülünç duruma düşmemek için garanti ararlar. Alay konusu olmamak için durumun tam kontrolleri altında olmasını isterler. Sosyal ilişkilerinde başarısızlıktan hoşlanmazlar.
3- Çekingen Kişilikler ( Avoiding ):
Bu kişilikler rahatlığı arzu ederler problemlerle başa çıkmayı ve karar vermeyi erteleme eğilimindedirler. Acı ve stres doğuran her şeyden kaçarlar. Günlük rutin işler de bile stres yapıcı görüldüğünden dolayı kaçınırlar.
4- Sevimli Kişilikler ( Pleasing ) :
Devamlı kabul arayarak reddedilmekten kaçınırlar .
Terapist danışanın önceliğini belirlemek için tipik bir gününü ayrıntılı olarak anlatmasını ister . Neler yaptığını, nasıl hissettiğini ve hakkında neler düşündüğünü anlatmasını ister.
Bir araya Getirme ve Özetleme
Danışanın aile yapısı çocukluk hatıraları rüyaları ve öncelikleri ile ilgili bilgiler toplandığında bunları her biri için bir özetleme yapılır. Sonunda yaşam stili tespit ölçeğine dayanılarak bu özetlemeler birleştirilir ve yorumlanır. Özet danışanın yanında okunur ve danışanla bazı noktalar üzerinde tartışılır.
Özet ayrıca bireyin temel hatalarının bir analizini de içerir. Mosak’a göre (1989) yaşam stili kişisel bir mitoloji olarak tasarlanabilir. Mosak beş temel hata sıralamıştır.
a- Aşırı genelleme : dünyada doğruluk yoktur.
b- Hatalı ya da imkansız amaçlar : sevilmek istiyorsam, herkesi memnun etmeliyim.
c- Kişinin öz değerini inkar etmesi : Ben aptal birisiyim. Bundan dolayı birileri benimle niye bir şey yapmak istesin ki.
d- Yaşam ve yaşamın gerekleri hakkındaki yanlış algılamalar : benim için yaşam oldukça güçtür.
e- Hatalı değerler : yolda kimi yaraladığına bakmaksızın en yükseğe çıkmalısın .
Cesaret Verme Süreci
Yaşam stilinin tamamlanmasından sonra danışanlara hatalı algılamalarının farkında olmaları için zorluklara karşı meydan okumak için ve güçlü yanlarını farkında olması için cesaret verişir. Cesaret verme Adleryan terapinin en ayırıcı tekniğidir. Bundan dolayı teşhis ve yorumlamanın tamamı göze alındığında sadece hatalı ve zayıf tarafları değil danışanın olumlu özelliklerinin de olması oldukça önemlidir. Cesaret verme süreci danışmanın her safhası için esastır. AdleryaN terapisyenler cesaretsizliğin kişileri fonksiyondan alıkoyan temel durum olduğuna inanırlar: Cesaret verme danışma sürecine bağlı olarak değişik şekillerde olabilir.
3- İÇGÖRÜYÜ TEŞVİK ETME
Adleryan terapi destekleyici olmasına rağmen ayrıca yüzleştiricidir de. Terapisyenler danışanların hatalı amaçlarına ve kendilerinin dumura uğratan davranışlarının karşı iç görü geliştirmeyen davet ederler. Davranışın gizli amaç ve gayelerine karşı iç görü sadece cesaret verme ve meydan okuma yoluyla ortaya çıkmaz. Ayrıca terapist tarafından zamanlaması iyi ayarlanmış yorumlamalar yoluyla da ortaya çıkabilir. Adleryan terapistler göre iç görü davranış değişikliği için güçlü bir parça olmasına rağmen bir ön şart olarak görülmez. Yorumlama iç görü kazanma sürecinin kolaylaştıran bir tekniktir.
4-TEKRAR YÖNLENDİRMEYLE YARDIM ETME
Teröpatik sürecin en son safhası tekrar yönlendirme ve yeniden eğitim ya da pratiğe iç görüyü yerleştirmektir. Bu safhada danışanların yeni ve daha fonksiyonel seçenekleri görmesine yardım etme vardır. Danışmanın yeniden yönlendirme safhası boyunca danışanlar kararlar alırlar ve amaçlarını şekillendirirler. danışanlardan olmak istedikleri kişiler imiş gibi ( as if ) hareket etmeleri teşvik edilir. Taahhüt bu safhanın önemli bir parçasıdır. Danışanlar eğer değişmek istiyorlarsa kendileri için görevler belirlemeye ve problemleri ile ilgili bazı spesifik çözümler bulmaya istekli olmalıdırlar. Bu şekilde danışanlar yeni iç görülerini somut fiillere çevirmiş olurlar. Adleryan terapisyenler tarafından yeniden yönlendirme safhası boyunca ortaya koyulan ana tekniklerden bazıları şunlardır.
A- Yakınlık:
Yakınlık olarak bilinen bu teknik danışma anında meydana gelenlerle ilgilenmeyi kapsar. Bu teknik danışma süresince oluşan şeylerin günlük yaşamda olanların bir örneği olabileceğini görmelerine yardımcı olabilir.
B- Çelişkisel Niyet:
Adler çelişkisel stratejinin bir davranış değiştirme yolu olarak ortaya atmıştır. Bu teknik “ semptomu telkin etme “ ve “ antitelkin “ olarak ta adlandırılır. Bu teknikte danışanlardan kendilerini zayıflatan düşünceleri ve davranışlara dikkat etmeleri ve abartmaları istenir. Bu teknik görünüşte danışmanın özüne aykırı ve bazen anlamsız teröpatik müdahaleleri bile kapsamaktadır. Bu tekniğin özü danışanın direncine karşı çıkmaktansa ona katılmaktır. Yine bu teknik empatinin cesaret vermenin ve esprinin özelliklerini içermektedir. Ayrıca sosyal ilginin yükselmesine de yol açar. Adler bu tekniğin uykusuzluk ve gerginliğin tedavisinde kullanmıştır. Depresif bireylerin tedavisinde eğer intihar olasılığı varsa bu tekniğin kullanılmasında dikkatli olunmalıdır. İntihar etme riski bulunan danışanlar için hasta hane tedavisi önerilir.
Bu teknik bazen işlerini devamlı olarak erteleyen bireyler için kullanılır. Bu tekniğin mantığı danışanların belirli durumlarda nasıl davrandığını ve davranışlarının sonuçlarından nasıl sorumlu olduklarını farkında olmalarını yardımcı olmaktır. Danışanın direnciyle birlikte giderek terapist, davranışı daha az çekici hale getirir.
Bu tekniğin kullanılmasında bazı ahlaki konular vardır. Bu tekniği kullanana terapistler yeterli olmalıdır. Genellikle bu tür teknikler daha geleneksel tekniklerin bazı durumlarda etkili olamamasından sonra uygulamaya alınır.
C- “ İmiş Gibi “ hareket etmek :
Terapist danışanın olmak istediği şey gibi hareket edebileceği ya da hayal edebileceği rol-oyunun ortamını kurabilir. Danışanlar “ keşke şöyle olabilseydim “ dediklerinde en azından bir hafta hayallerinde o rolü yaşamaları teşvik edilir.
D- Danışanın çorbasına tükürme :
Terapist bazı davranışların amaç ve sonucunu belirledikten sonra, o davranışların danışanın gözünün önünde etkinliğini indirgeyerek oyunu bozar.
E- Kendini yakalama :
Kendini yakalama sürecinde danışan kendisini yıkıma uğratan davranışlarının ya da irrasyonel düşüncelerinin farkına varır. Fakat kendini suçlu çıkarmaya çalışmaz. Başlangıçta danışanlar kendiler,inin çok geç yakalayabilirler. Danışanlar eski davranış kalıplarında dolaştırıldıktan sonra ileride deneyimle olaylar olmadan önce tahmin etmeyi öğrenecekler ve böylelikle davranışlarının değiştireceklerdir.
F- Düğmeye dokunma :
Bu teknik danışanlara hoş olan ve olmayan deneyimlerin ayrı ayrı portresini çıkarmayı ve bu deneyimlere eşlik eden duygulara dikkat etmelerini içerir. Bu tekniğin amacı danışanlara düşüncelerini kullanarak her ne duygusu yaratmak istiyorlarsa yaratabileceklerini öğretmektir. Bu tekniği kullanacak Adleryan terapist danışana düşüncesinin bir sonucu olarak depresyon seçtiğini anlamasına yardımcı olabilir. Terapist hayal etme sürecini kullanabilir.
G- Avoiding the tar baby :
Danışanlar danışmaya günlük yaşamda kullandığı kendini hezimete uğratan bazı davranış kalıplarıyla gelir. Bu tür yanlış algılamalar bir işe yaradığından dolayı danışanlar belirli hatalı varsayımlara sıkıca sarılabilirler.
H- Görev verme ve yerine getirme :
Danışanlar problemlerini çözmek için aşama kaydederken belirli görevler almalı ve bunarı yerine getirmeye çalışmalıdır. Planlar kısa bir zaman dilimi için düzenlenmelidir. Bu yolla danışanlar spesifik görevlerin tamamlanmasında başarılı olabilir ve sonuç olarak güvenle yeni planlar geliştirebilirler. Bu tür görevler gerçekçi ve ulaşılabilir olmalıdır. Eğer planlar iyi işlemezse tartışılabilir ve gelecek seansta yenilenebilir. Eğer danışanlar görevleri yerine getirmede başarılı olurlarsa danışanlar daha kapsamlı amaçları yerine getirmeye uğraşabilirler.
İ- Seansı sona erdirme ve özetleme :
Seanslar için sınırların çizilmesi, gelecekteki araştırma için danışanın istekliliğini söndürmeksizin seansı kapatma ve seansın hatırlanacak kısımlarını özetleme terapistler için önemli becerilerdir. Seans sona ererken yeni bir konuya girmemek gerekir. Bunun yerine terapist danışanı öğrendikleri şeyleri tekrara etmesine yardımcı olabilir. Bu aşamada davranışa yönelik danışanın bir hafta boyunca yürütebileceği ev ödevlerini tartışmanın zamanıdır.
Yukarıda belirtilen tekniklere ek olarak Adleryan terapistler, danışma süreci boyunca değişik tekniklerden de yararlanırlar. Bu tekniklerin çoğu diğer danışma yönelimlerini benimsemiş terapistler tarafından da kullanılır. Adleryan terapistler uygun olduğu zaman başka metotları kullanmakta pragmatist davranırlar. Öneri, ev ödevi, espri ve sessizlik bu tekniklerden sadece bir kaç tanesidir.
