Psikolojik Danışmada Danışmanın Rolü ve İşlevi
Psikolojik Danışmaya ilişkin yapılan açıklamaları Psikolojik Danışmada birinci derecede sorumlu olan Danışman konusunda belli bilgilerle tamamlamak gerekmektedir. Psikolojik Danışma işlemlerini yürüten danışman profesyonel bir eleman olup, Psikoloji, Psikolojik Danışma veya Damşmanhk Psikolojisi alanlarında lisans öğreniminin üzerine bir yüksek lisans öğrenimi veya bir sertifika programı izlemiş olan profesyonel bir elemandır. Rehberlik uzmanlarının enaz alacakları bir Psikolojik Danışma Sertifikası ile Psikolojik Danışma uygulamalarında bulunmaları uygun olur. Psikolojik Danışma için yetkili ve yeterli kılınan bir danışman'ın kuramsal ve pratik bilgi ve becerileri sistematik ve örgün programlarda kazanmış olmaları tercih nedeni olmalıdır. Özellikle 2547 sayılı "Yükseköğretim Kanunu" nun yükseköğretimde öğrencilere götürülecek "sosyal hizmetler" konusunda Rehberlik ve Psikolojik Danışma Merkezlerinin kurulmasına ilişkin hükmünden sonra, bu merkezlerde görev alacak, Psikolojik Danışma danışmanlarının belirlenen nitelikleri kazanmaları, yükseköğretim kurumlarında yer alan bu hizmetlerin gerektiği gibi yürütülmesi için temel koşuldur: Psikolojik Danışma danışmanının okullarda Rehberlik Programlarının yürütülmesinde de rol alması ve sorumluluk taşıması söz konusu olabileceği halde Rehberlik uzmanının Psikolojik Danışma'dan sorumlu ve yetkili olmasını bir eğitim ve sertifika almadan benimsemek olası değildir.
Psikolojik Danışmayı yetki ve sorumlulukla yürütmesi söz konusu profesyonel elemanı Danışman olarak nitelemekte ve açıklamalarımızda bu terimi kullanmaktayız. Zaman zaman bu terim yerine Psikolojik Danışma Uzmanı, Danışman Psikolog, Psikoterapist gibi terimlerin kullanılmakta olduğuna da rastlanmaktadır. Aynca, Rehberlik Uzmanı yerine veya onunla eş anlamlı olarak Psikolojik Danışman gibi terimlerin de kullanıldığı görülmektedir.
Psikolojik Danışmanın Rehberlik Etkinliklerinin önemli bir parçası olarak ele alınarak açıklandığı ve okullardaki uygulamalarının belirlendiği durumlarda, örneğin, Mathewson (1962) Mc Daniel (1956) Danışman okul örgütünün bir elemanı olarak değerlendirilmekte ve yetki ve sorumlulukları belirlenmektedir. Danışmanın temel işlevleri iletişim, değerlendirme ve yorumlama olmaktadır. Bunun yanı sıra tüm öğrencilere ve öğretim, eğitim elemanlarına, öğrencilerin gereksinmeleri ve bunların gelişmeleri ile bilinmeleri konusunda kaynak olma durumundadır. Bu çerçevede danışmanın, danışan veya danışanlarla anlamlı ve uygun psikolojik ilişkiler kurması, damşan veya danışanlarla anlamlı ve uygun psikolojik ilişkiler kurması, damşan veyadanışanlann varlıklara ve olaylara bakışlarını ve duygularını ortaya koymalarını sağlama becerisi göstermesi, eş duyum geliştirmesi, damşan veya danışanları, düşünceleri, kendileri hakkındaki görüşleri, başkalarına karşı davranışları, yönleri, amaçlan ve değerleri yönlerinden anlaması ve Psikolojik Danışma ortamım damşan veya danışanların yeni düzenlemeler, yeni değerlendirmeler ve yeni öğrenmeler için kullanmalarını sağlaması beklenmekte olup, bu hususlar danışmanın işlevleri olarak kabul edilmektedir (Mathesvson, 1962). Görüldüğü gibi bu işlevler Psikolojik Damşma sürecinin gelişmesinin adımlarıyla yakından ilgili olmaktadır.
Psikolojik Danışmanın etkili oluşunda rol oynayan değişkenlikleri inceleyen Lewis (1970), danışan, danışman ve görüşme ortamını ve düzenini üç temel değişken olarak açıklamaktadır. Danışan değişkenini yaş, cinsiyet, sosyoekonomik durum, ırk, kişilik özellikleri ve güdülenme boyutlarında, danışman değişkenini ise yaş, deneyim, cinsiyet ve kişilik özellikleri boyutlarında incelemektedir. Danışmanın yaşı konusunda danışanların ve toplumun değişik beklenti ve değerlendirmelerinin olması doğaldır. Ancak danışmamn yaşının Psikolojik Danışmanın etkili oluşuna katkısı konusunda gerçek bir kanıt yoktur (Lewis 1970). Danışmanın herkes için her şey olmaması gerekir. Yaş ile yakın bir ilişki gösteren deneyim konusunda ise, yaşlı danışmanın danışan üzerinde bırakacağı etkiye kıyasla, deneyim, daha çok danışmanın davranışlarını ve verimlilğini etkilemektedir (Levvis, 1970). Danışmanın deneyimleriyle gelişeceği kanısı ve kabulü yaygındır. Deneyimli danışmanların birbirlerine benzer davranışlar gösterdikleri, bir kuramdan diğerine geçebildikleri, deneyimsiz, yeni danışmanların ise yetiştikleri ve benimsedikleri kuramın uygulamalarının sınırlan içinde kal-dıklan gözlenmektedir. Danışanın tepkisi yönünden danışmanın cinsiyeti Psikolojik Danışma ilişkilerini etkilemektedir. Belli danışanlar ve sorunlan açısından danışmanın cinsiyeti büyük önem taşıyabilmektedir.
Kaynaklar incelendiğinde, araştırmalann bulgularına inildiğinde ve uygulamalar gözlendiğinde, ideal bir Danışman kişiliği belirlememize olanak yoktur. Danışmanın becerili olması, kişiliğinin Psikolojik Danışma için uygun olması, bu danışmanın tüm danışanlarda aynı etkiliği gösterebileceği anlamına gelmemektedir. Levvis (1970), Danışmanın kişilik özelliklerine ilişkin yapılan araştır-malan inceledikten sonra, bu araştırma bulgulannın kişilik özellikllerini belirlemede sınırlı ve bir ölçüde de yetersiz kaldıklan görüşünü ileri sürmektedir. Bununla beraber danışmanın kişilik özelliklerinden, beklenilen kişilik özellikleri olarak söz ederek, bu özellikleri taşımayan danışmanlann etkili ve başanlı olamayacaklannı belirtmektedir (Lewis 1970). Brammer (1960), danışmanın özellik ve niteliklerini tartışırken zihinsel yeterlilik ile uygun aktöresel (etiksel) davranışı temel özellikler olarak belirtmektedir. Damşmanın kişilik özellikleri konusunda, etkili ve başanlı bir danışmanda bulunması gereken özellikleri şöyle sıralamak olasıdır (Levvis, 1970,. Brammer, 1960):
• Bireylere yardım konusuna ilgi duyma.
• Danışanın duygu ve düşüncelerini algılamada duyarlı olma.
• "Normal" olarak kişisel uyum gösterme.
• Gerçek ve gerçekçi olma. (Kendiliğinden olma, yapay olmama).
• Olumlu, aktif tavırlar içeren kabul davranışı gösterme.
• Kısıtsız, hoşgörülü davranma.
• Becerili bir biçimde anlama. (Danışanı danışanın kendisini gördüğü gibi görme ve bunu gösterme.)
• Sıcak, yakın ilişki kurma.
• Dürüstlük, samimiyet ve esneklik özellikleri taşıyan davranışlar gösterme.
Bunlar ve sayılabilecek diğer bazı özellikler Danışmanın Psikolojik Danışma ilişkilerini etkili bir biçimde sürdürmesi ve damşana yardım sağlaması yönünden önemli olmaktadır.
Psikolojik Danışma ilişkilerini sağlayan, sürecini izleyen ve yürüten danışmanın rollerini ve işlevlerini, danışmanın sorumluluktan boyutunda incelemek buraya kadar yapılan açıklamaları bütüiıleyecektir. Danışmanın sorumlulukları kimlere karşıdır ve nelerdir? Sorumluluklar, yetkilerle beraber rolleri ve işlevleri belirleyen temel unsurlardır. Patterson (1959) Danışman'in en büyük sorumluluğunun danışana karşı olduğunu belirterek, danışanın ailesine ve akrabalarına, danışanı gönderen kişi veya kuruluşa, kendi işverenine, kendi mesleğine, topluma ve kendisine karşı da sorumlulukları olduğunu da vurgulamaktadır. Danışman bu sorumluluklarını psikolojik ilişkide kabul edici, anlayıcı, yorumlayıcı, duyarlı ve destekleyici tutum ve davranışlarıyla yerine getirme durumundadır. İletişim becerisi, danışmanın bu sorumluluklarını yerine getirmede temel olmaktadır. Ayrıca, yetki ve sorumluluklar içinde psikolojik yardım ilişkisini sürdürmede aktöresel ilkelere, mesleğin uygulama standartları ve kurallarıyla toplumun yasalanna ters düşmemek gerekmektedir. Ülkemizde aktöresel ilkeler ve standartlar "resmi" bir biçimde henüz oluşturulmamış olmakla beraber diğer ülkelerde geliştirilmiş olanlardan yararlanılarak örnekler geliştirilmektedir (Özoğlu, 1983).
