çözüm odaklı kısa süreli yaklaşım


Prof. Dr. Süleyman DOGAN

Son yıllarda, çözüm-odaklı kısa süreli psikolojik danışma ilke ve tekniklerinin grup rehberliği ve grupla psikolojik danışma süreçlerine uyarlanmaya çalışıldığı gözlenmektedir. Pek çok uzman çözüm-odaklı kısa süreli grup yaklaşımının okullarda etkin ve verimli bir şekilde uygulanabileceği görüşünü paylaşmaktadır. Çözüm-odaklı kısa süreli grup yaklaşımının iki başlık altında incelemek mümkündür. Bunlar: 1) Çözüm-odaklı kısa süreli grup rehberliği ve 2) Çözüm-odaklı kısa süreli grupla psikolojik danışmadır.

ÇÖZÜM-ODAKLI KISA SÜRELİ GRUP REHBERLİĞİ

Sınıf-içi rehberlik ve psikolojik danışma etkinlikleri çözüm-odaklı kısa süreli psikolojik danışma yaklaşımına dayalı olarak yürütülebilir. Genellikle 20-25 kişiden oluşan çözüm-odaklı kısa süreli grup rehberliği ortalama 5-6 oturumluk bir süreci kapsar. Oturumlar haftada bir ya da iki kez olmak üzere 30 dakika sürecek şekilde planlanır.
Birbirleriyle geçinemeyip uyumlu bir birliktelik oluşturamayan ve davranışlarının sorumluluğunu alamayan 4. ve 5. sınıf öğrencilerine yönelik çözüm-odaklı kısa süreli grup rehberliği etkinliklerini beş oturum halinde düzenlemek mümkündür. Bu oturumlara sınıf öğretmeninin katılması uygun bir yaklaşım olabilir. Aslında çözüm odaklı kısa süreli grup rehberliğinin bir amacı da, sınıfı etkin bir şekilde yönetmesi için sınıf öğretmenine yardımcı olmaktır.
I.Oturum: Bu oturum öğrencilerin sorunlarını nasıl algıladıklarını betimlemeleri ile başlar. Psikolojik danışman, öğretmenin öğrencilerin her sorununu dinlemeye istekli olduğunu vurgulayarak “Bu sınıfta sorun nedir?” diye bir soru sorarak iletişimi başlatır. Öğrencilerin sorun/sorunlara ilişkin algı ve değerlendirmeleri kaydedilir. Psikolojik danışman, belirtilen yakınmaların hem olumlu hem olumsuz yanları bulunduğunu vurgulayarak öğrencilerin sadece söz konusu yakınmaların olumlu yanları üzerinde yoğunlaşmaları gerektiğini belirtir. Öğrenciler bir sonraki oturumda bu olumlu yanlar üzerinde odaklanacaktır.
II. Oturum: İkinci oturum, öğretmen ve öğrencilerin sınıfta gözlenen olumlu davranışları belirtmeleri ile başlar. Öğrencilere, sınıftaki olumlu olayları/davranışları nadiren de olsa hangi zamanlarda gözledikleri sorulur. Sonra psikolojik danışman “Eğer sınıftaki tüm sorunlar çözülmüş olsaydı sınıfta ne gibi değişiklikler olurdu?” şeklinde formüle eden mucize sorusunu sorar. Öğrenciler bu soruya yanıt verdiklerinde olumsuz amaçlar olumlu amaçlara dönüştürülür. Öğrenciler genellikle bu mucizenin gerçekleştirilemeyeceğini belirtirler. Bunun üzerine, psikolojik danışman yüzde yüz mükemmel sonuçlar beklenilmemesi gerektiğini vurgular ve aslında, amacın bazı mucizeleri gerçekleştirmek olduğunu ifade eder. Daha sonra şu soru sorulur: “Sınıftaki her öğrenci mucizeyi gerçekleştirmek için söz veriyor mu?” Mucizeyi gerçekleştirmek için söz vermeyen öğrencilere şu soru sorulur: “Söz vermeni engelleyen şey nedir?”
İkinci oturumun sonunda, ödev olarak öğretmen ve öğrencilerden mucizelerini gerçekleştirmek için ne yapmaları gerektiğini yazmaları istenir. Çünkü, öğrencilerin ne tür davranışlar sergileyecekleri ve bu davranışlarıyla ilgili hangi sorumlulukları alacakları son derece önemlidir. Bu söylenmediği taktirde öğrencilerin başkalarının davranışları üzerinde odaklanma eğilimi gösterdikleri gözlenmektedir.


III. Oturum: Tahtaya “0-10” arasında derecelere bölünmüş bir doğru çizilir. Öğrencilere bu doğru üzerinde sınıfın yerini belirlemeleri ve daha üst derecelere çıkmak için ne yaptıklarını ifade etmeleri istenir. Sonra, öğrencilere bir derece yukarı çıkmak için ne yapmaları gerektiğini ve bunu nasıl gerçekleştirecekleri sorulur. Sorunların çözümlenme sürecine girdiğini ve %10 daha ilerleme kaydedildiğini gösteren davranışlar hangileridir? Bu oturumun sonunda ödev olarak öğretmen ve öğrencilerden: a) Ölçekte bir derece yukarı çıkmak için şu andan başlamak üzere bir sonraki oturuma kadar kendilerinin ve diğer öğrencilerin sergiledikleri davranışlara dikkat etmeleri ve b) Olumlu davranışlar gördüklerinde överek bu davranışları pekiştirmeleri istenir.

IV. Oturum: Bu oturum öğrencilerin, sınıfın ölçek üzerindeki yerinin hangi derecede olması gerektiği ve onları bir önceki oturumdan bu oturuma kadar bu derecelendirmeyi yapmaya sevk eden olayların neler olduğu hakkında konuşmaları ile başlar. Psikolojik danışman, öğrencileri çabalarından dolayı takdir eder ve över. Ayrıca, öğrencilerden bu değişiklikleri nasıl gerçekleştirdiklerine ilişkin ayrıntılı bilgiler alır. Yine, psikolojik danışman öğrencilerden, ölçekte %10’luk bir ilerleme kaydetmeleri için ne yapmaları gerektiğini belirlemelerini ister. Bu oturumda üçüncü oturumda olduğu gibi sonuçlandırılır.

V. Oturum: Bu oturumun formatı bir önceki oturumla aynıdır. Oturumun sonunda psikolojik danışman öğrencilere, işleyen şeyleri yapmaya devam etmelerini ve 10 derecesine ulaşmak için çaba göstermelerini önerir.

ÇÖZÜM-ODAKLI KISA SÜRELI GRUPLA PSIKOLOJIK DANISMA

Çözüm-odaklı kısa süreli grup, genellikle ortak bir ya da birkaç sorunu olan 4-6 kişinin (öğrencinin) oluşturduğu bir gruptur. Çözüm-odaklı kısa süreli grupla psikolojik danışma, ortalama5-6 oturumluk bir süreci kapsar. Oturumlar haftada bir kez olmak üzere 30 dakika sürecek şekilde planlanır.

I. Oturum: Birinci oturumda öğrencilere, bir mucize sonucunda sorunlarını çözümledikleri takdirde davranışlarında ne gibi değişiklikler olacağı sorulur. Sonra, sorunları çözümlendiğinde kendilerinde ne gibi farklılıklar gözleyebilecekleri ve bu farklılıkların ilk kez kim ya da kimlerin dikkatini çekebileceği sorulur. Gruba katılan her üye, bu soruları yanıtladıktan sonra, sorunuyla başa çıkma konusunda sergilemiş olduğu davranışlarla ilgili olarak “0-10”luk bir derecelendirme ölçeği üzerinde yerini belirler. Daha sonra üyelere ölçekte bulundukları yerle ilgili yaptıkları derecelendirmelerin nedeni sorulur. En son olarak da, her üye bir yana ya da grup karşısında bulunduğu dereceden bir derece daha yukarı çıkmak için ne yapması gerektiği konusunda taahhütte bulunur.

II. Oturum ve Sonraki Dört Oturum: İlk oturumdan itibaren üyelerde görülen ilerlemeler gözlenir. Her grup üyesinden, diğer grup üyelerinin davranışlarında gözlemlediği ilerlemeleri betimlemesi istenir. Sonra, her üye hafta boyunca kendisinde gözlemlediği ilerlemeleri “0-10” luk bir ölçek üzerinde derecelendirir. Daha sonra, gruptaki diğer üyeler gelişme ve ilerleme kaydeden üyelere olumlu pekiştireç verirler. Ayrıca söz konusu üyelerin sağlamış oldukları ilerleme ve değişime ilişkin ayrıntılar verilir. Diğer grup oturumları da aynı formatta yapılır.

SONUÇ
Görüldüğü gibi, çözüm-odaklı kısa süreli grup yaklaşımı öğretmen ve öğrencilere yararlı olabilecek niteliktedir. Öğretmen öğrencilerin dönütlerinden yararlanarak nasıl daha etkin bir öğretmen olacağını öğrenir. Öğretmen ve öğrenciler artık sorunlar
yerine çözümleri düşünecekler; başarısızlıklarından çok başarılarının altını güçlüğün boyutu ne olursa olsun çözüm-odaklı yaklaşım işleyebilir ve öğrenciler sorunlarının üstesinden gelebilirler. U yaklaşımın en önemli üstünlüğü kısa süreli olmasıdır. Ayrıca psikolojik danışma başladıktan hemen sonra etkisi gözlenebildiği için danışan davranışını değiştirmek için yüksek düzeyde güdülenmektedir.


ÇÖZÜM -ODAKLI KISA SÜRELI PSIKOLOJIK DANISMADA;

ÜÇ TEMEL KURAL
Bozulmamışsa onarma
İşleyen çözüm yollarına başvurmada ısrarlı olma
İşlemeyen çözüm yollarına başvurmama, farklı çözüm yollarını deneme

TEMEL ILKELER
“Sorunun” konuşulması yerine “çözümün” konuşulmasıHer sorunun çözümlenebildiği anların olması
Küçük değişmelerin daha büyük değişmelere yol açması
Her danışanın sorunlarını çözme gücüne sahip olması
Danışanın amaçlarının olumsuz ifadelerinde değil olumlu ifadelerinde saklı olması

TEMEL KAVRAMLAR
Sorunu analiz etmekten kaçınma
Müdahalelerde yeterli olma
Şimdi ve gelecek üzerinde odaklanma
İç görü yerine eylem üzerinde odaklanma

ÇÖZÜM-ODAKLI KISA SÜRELI PSIKOLOJIK DANISMANIN AMACI
“Sorunun” üzerinde konuşmak yerine “çözüm” üzerinde konuşmak
İşleyen ve gelecekte işlemesi olası çözümler üzerinde odaklanmak

OKULDAKI SORUNLARA ILISKIN ÇÖZÜM-ODAKLI SAYILTILAR
Okuldaki sorunlar çocuk, ana-baba veya öğretmenin hatasından kaynaklanır
Okuldaki sorunlar bazı kişisel veya ailesel yetersizliklerden kaynaklanır
Okuldaki davranış sorunu diğer insanların davranış ve tepkilerini dikkate almadan sadece
öğrencinin değiştirebilir davranışını içerir
Eğer davranış değiştirme istemi yetersiz ise psikolojik yetersizliklerin anlaşılması ve daha ileri
derecedeki güçlükler ve duygusal sorunlardan kaçınmak için çalışmak gerekir
Okulda davranış bozukluğu olarak kendini gösteren sorunların ileride uyumsuzluğa dönüşme
olasılığı vardır.
Güçlüğün nedeni anlaşıldığı an onu düzeltmek olasıdır

ILK OTURUM VE ÖGELERI
Amacın Nedir? “Buraya gelmendeki amacın nedir?”
Mucize Soru: “Sorununu çözmek için sihirli bir değneğin olsaydı, yaşamında ne gibi değişiklikler olacaktı?”
İlk İşaret: “Bu mucizenin olduğunu gösteren ilk küçük işaret ne olacaktır?”
İstisnalar (ender durumlar): Çok az üzgün olduğun anı söyle, o an farklı olan neydi? Bu farklılığı o an nasıl yarattın?”
Derecelendirme: “0-10’ luk bir doğru üzerinde “0” en olumsuz durumu “10” ise mucizenin tamamen gerçekleştiği durumu ifade etmektedir. Bu doğru üzerinde kendini nereye koyuyorsun?”
Mesaj: “Bu oturuma ilişkin görüş ve izlenimlerini gözden geçirip bir mesaj haline getirmeden önce sormak istediğin veya bilmek istediğin herhangi bir şey var mı?”

SONRAKI OTURUMLAR VE ÖGELERI: EARS SÜRECI
Ortaya çıkarma (Eliciting): “Geçen oturumdan bu yana daha iyi ve farklı olan nedir?
Güçlendirme (Amplifying): “İlk önce sen kız kardeşine dostça gülümseyip merhaba dediğinde, o karşılığında sana nasıl bir tepki verebilir?”
Pekiştirme (Reinforching): “Gerçekten sen mi yaptın? Nasıl cesaret gösterdin?” “Yaptıkların gerçekten beni çok etkiledi.”
Eyleme Geçme (Start Over): “Bunu o zaman nasıl halletmiştin?”

OKULLARDA ÇÖZÜM-ODAKLI KISA SÜRELI PSIKOLOJIK DANISMA YAKLASIMI


TANIMA + OLASI GELİŞME
“Öğrenciyi Tanıma” “Geleceğe Yönelme”

“Öğrencinin Bakış Açısına “Olumlu Değişmelerin Kaçınılmaz
İlişkin Ön varsayım” Olduğu Gerçeğine İnanma”



ÇÖZÜM- ODAKLI KISA SÜRELİ YAKLAŞIMIN KÖŞE TAŞLARI

İSTİSNALAR ÇÖZÜMLER AMAÇLAR
“Yakıt” “Araç” “Yol”, “Nasıl’lar” “Gidilecek yer”, Ne’ler”
“Tuğla” “Harç” “Yönelim” “Sonuç”, “Çıktı”
“Maya”


PSIKOLOJIK DANISMA SÜRECI

Öğrencilerin yaşantılarını tanıma
Sorunu netleştirme
Öğrencinin isteklerini belirleme
Komiser Kolombo yaklaşımını benimseme
Çeşitli sorular sorma

Ön varsayımsal sorular (presuppositional questions):
“Artık buraya gelmek zorunda kalmadığında senin için ne gibi bir farklılık olacak?”

Derecelendirme soruları (scaling questions):
“1-10 dereceli bir ölçekte 1: “üvey annemden hiç hoşlanmıyorum”; 10 ise üvey annem mükemmel değil ama, iyi”. “Şimdi bu ölçekte yerini söyle.”

Yüzdelik oran soruları (percentage questions):
“Sorumluluğunu almanıza yönelik olarak çocuğunuzun sizden istekte bulunmasının yüzdelik oranı nedir?”

İstisna yönelimli sorular (exceptions-oriented questions)
“Kardeşin evde olduğunda, evde ne gibi farklılık oluyor?”

Başaçıkma soruları (coping questions):
“Söyle bakalım, işlerin kontrolden çıkmaması için neler yaptın?”

Dışa yansıtma soruları (exnnlalizing questions):
“Depresyondan çıkmakta olduğunu gösteren ilk işaret neydi?”